Overerving

Overerving, hoe werkt het eigenlijk?

Ieder kind erft allerlei eigenschappen van zowel zijn vader als moeder, maar hoe werkt dat nu eigenlijk en waarom krijgt jouw kind bijvoorbeeld blauwe ogen terwijl jullie bruine ogen hebben?

Chromosomen en genen:

Alle erfelijke eigenschappen liggen opgeslagen op genen.
Een mens heeft in iedere cel in zijn lichaam 23 paren van 2 chromosomen, totaal dus 46 chromosomen. Op iedere chromosoom liggen talloze genen. Genen zijn de dragers van onze erfelijke eigenschappen. De ei- en zaadcel bevatten van ieder chromosoom maar 1 exemplaar en heeft dus 23 chromosomen. Bij de bevruchting smelt de ei- en zaadcel samen en bevat het nieuwe wezen zo weer 46 chromosomen, 23 van zijn vader (de zaadcel) en 23 van mijn moeder (de eicel).
Voor iedere erfelijke eigenschap heb je 2 genen, 1 van je vader en 1 van je moeder.

Dominant of recessief?

Genen kunnen dominant of recessief zijn, dat wil zeggen dat ze al dan niet overheersen. Het gen wat overheersend is bepaald of bij het kind de eigenschap van dit gen ook zichtbaar is.

Zo overheerst het gen voor bruine ogen over het gen voor blauwe ogen. Als jij bruine ogen hebt dan kan het zijn dat je 2 genen hebt voor bruine ogen, maar ook dat je 1 gen hebt voor bruin en 1 voor blauw. Omdat bruin de blauwe overheerst zien je ogen er bruin uit, maar je hebt genen voor zowel blauwe als bruine ogen. Stel dat zowel jij als de vader van je kind bruine ogen hebben en jullie hebben beiden zowel 1 gen voor bruine- als een gen voor blauwe ogen, dan kan jullie kind blauwe ogen krijgen als jullie allebei het gen voor blauwe ogen overdragen op jullie kind.
Maar als jullie beiden blauwe ogen hebben, dan kan jullie kind nooit bruine ogen krijgen. Immers om bruine ogen te krijgen moet jullie kind tenminste 1 gen bruine ogen erven van papa of mama. Omdat het bruine gen overheerst heeft geen van jullie het gen voor bruine ogen, want dan zouden je ogen immers bruin zijn en niet blauw.
Zo werkt het met veel erfelijke eigenschappen.

Hoe zit het met de geslachtsbepaling?

Bij het bepalen van het geslacht van jullie kind gaat het weer net iets anders. Het geslacht ligt namelijk niet vast op de genen maar op de chromosomen. Van de 23 paar chromosomen die ieder mens heeft is 1 paar het geslachtschromosoom. Een geslachtschromosoom noemen we een X of Y chromosoom, X voor een meisje en Y voor een jongen.
Het Y chromosoom is dominant over het X chromosoom (what’s new ?)

Vrouwen hebben alleen X chromosomen, omdat ze van iedere chromosoom een paar hebben (2 stuks) hebben vrouwen als geslachtschromosomen X-X.

Mannen hebben zowel een X als een Y chromosoom (X-Y). Maar ook hier geld dat de ei- en zaadcel slechts 1 geslachtschromosoom hebben. Bij vrouwen bevatten alle eicellen geslachtschromosoom X, bij mannen heeft ongeveer de helft van de zaadcellen een X chromosoom en de andere helft een Y chromosoom.
Als bij de bevruchting de eicel bevrucht wordt door een zaadcel met een X chromosoom heeft het embryo dus alleen X chromosomen (X-X) en is het een meisje. Wordt de eicel bevrucht door een zaadcel met een Y chromosoom dan heeft het embryo zowel een X als een Y chromosoom en is het dus een jongetje (X-Y).
Immers, het Y chromosoom is dominant (overheerst) het X chromosoom en het kind ziet er dus uit en ontwikkeld zich als een jongen.

Overerving van erfelijke ziekten:

Erfelijke ziekten kunnen op verschillende manieren overerven:

Dominant: dat wil zeggen dat het gen wat de ziekte draagt dominant is over een gezond gen.
Als één van de ouders een ziek gen heeft, is hij ook ziek. Maar deze zieke ouder kan ook een gezond gen hebben in het genenpaar wat deze ziekte draagt. Als deze ouder een kind krijgt van een vader die NIET ziek is, is de kans 50% dat het kind ziek wordt.
Immers, de zieke ouder heeft 2 genen voor deze ziekte, 1 ziek gen en 1 gezond gen. De kans is 50% dat de ouder het zieke gen overdraagt op zijn kind. De gezonde ouder heeft het zieke gen niet, anders zou hij immers ook ziek zijn, maar ook al draagt de gezonde ouder een gezonde gen over op het kind, zodra het kind 1 ziek gen van zijn zieke ouder krijgt zal het kind de ziekte hebben.
Recessief: bij deze vorm van overerving is het zieke gen niet dominant. Één of beide ouders kunnen dragen zijn van het zieke gen zonder zelf ziek te zijn. Als één van de ouders het zieke gen doorgeeft aan zijn kind wordt het kind ook drager van de ziekte, maar is zelf NIET ziek. Pas als het kind van beide ouders een ziek gen krijgt zal het kind ziek zijn.
Bij een recessief overdraagbare ziekte is de kans dat het kind drager wordt van de ziekte, maar zelf niet ziek is, 25%, de kans dat het kind van beide ouders het zieke gen erft en dus wel ziek is, is ook 25%. De kans dat het kind gezond is en ook geen drager is ook 50%.

Naast het feit dat erfelijke aandoeningen dominant of recessief overerven zijn er ook aandoeningen die alleen overerven naar een bepaald geslacht. Dit zijn geslachtsgebonden aandoeningen. Het zieke gen zit dan bijvoorbeeld alleen op het mannelijke geslachtshormoon. Alleen jongentjes kunnen deze ziekte dan krijgen. Ook bij geslachtsgebonden overerving kan een ziek gen dominant of recessief overerven.
Veel aandoeningen zijn multifactorieel (door meerdere oorzaken)overdraagbaar. Dat wil zeggen dat je van je ouders erft dat je een verhoogd risico hebt op een bepaalde aandoening (bv bepaalde vormen van kanker), maar dat het feit of je ook echt ziek wordt afhankelijk is van vele andere factoren (bv wel of niet roken, gezond eten enzovoort).

Kinderwensspreekuur

Komt in jullie familie een bepaalde erfelijke ziekte voor, maak dan een afspraak voor een kinderwensconsult bij je verloskundigen vóórdat je zwanger wordt. Zij kan in veel gevallen berekenen wat het risico is dat jullie kind ziek wordt.